فضائل حضرت زهراء

متن سخنرانی آیة الله حسینی نسب

صدّیقه کبرا، مرضیّه حَورا، و فاطمه زهراء (س)، اسوه فرزانگان، و بزرگ بانوی جهانیان؛ انسانی خودساخته بود که علاوه بر شرافت حسب و نسب، به زیور علم و دانش، و به کمالات اخلاقی و زینت زهد و عبادت نیز، آراسته گردید.
نام آن حضرت : فاطمه
لقب های ایشان : زهراء، صدّیقة، مرضیّة، راضیة، محدّثة، بتول، مبارکة، طاهرة ، زکیّة، و امّ الأئمّة.
نام پدر ایشان : پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمّد ابن عبدالله (ص).
نام مادر ایشان : حضرت خدیجة
تاریخ تولّد : روز بیستم ماه جمادی الثانی، سال دوم بعثت. برخی از مورخان هم سال تولد ایشان را پنج سال قبل از بعثت دانسته اند
تاریخ شهادت: روز سوم جمادی الثانی، سال 11 هجری. (بعضی از مورّخان، روز سیزدهم جمادی الاولی را به عنوان روز شهادت آن حضرت گفته اند).

فاطمه، مصداق کوثر

ظهور بانوی نمونه اسلام، و احترام ویژه پیامبر خدا (ص) به آن حضرت، انقلابی عظیم در عرصه فرهنگ و تمدّن آن دوران به وجود آورد.
حضرت زهراء (س) در عصری به دنیا آمد که عصر جاهلیت عرب نام داشت، و در سرزمینی متولد شد که مردمان آن، زنان را مایه شرم می دانستند و دختران را زنده به گور می نمودند.
در چنین شرایطی، رسول گرامی اسلام (ص)، وجود دختر فرزانه و خردمند خود را غنیمت شمرد و با اقدام شجاعانه و حکیمانه خویش، به جنگ بر علیه عادات شوم جاهلیت برخاست. او به هنگام ورود فاطمه به مجلس، به احترام وی ، در پیش پای او بر می خاست و دست او را می بوسید و می فرمود: پدرت فدایت شود.
این حرکات و سخنان زیبا ، تأثیری ژرف در زوال ضدّ ارزش های دوران جاهلیّت، و جایگزینی ارزش های انسانی و اسلامی به جای آنها داشت.
به منظور ترسیم وضعیت فرهنگی آن دوران و نقش حضرت زهرا و پیامبر گرامی اسلام در تحوّل عمیق اجتماعی آن عصر، نگاهی به تاریخچه تبعیض بر علیه زنان در مناطق مختلف جهان در آن دوران پرآشوب می افکنیم:

وضعیت حقوق زنان در حکومت ساسانیان

با بررسی اسناد تاریخی زردشتی در زمان حکومت ساسانیان در ایران، مانند کتابهای "ماتیگان هزار دادستان"، "وندیداد" و  "اندرزهای آذرباد مهرسپندان"، به روشنی معلوم می گردد که حقوق مسلّم زنان توسط تشکیلات دینی و حکومتی آن دوران، به طرز وحشتناکی تضییع شده بوده است.
به عنوان مثال ، زنان به عنوان مایملک مرد به شمار می رفتند و بهای یک زن به اندازه یک مردی که  برده باشد، یعنی معادل 2000 سکه نقره بوده است. (برای توضیح بیشتر ، به مدخل "برده و برده داری" در کتاب "دانشنامه ایرانیکا" مراجعه فرمایید).
در کتاب "بندهش" نیز ، چنین آمده است :
"اورمزد (یعنی اهورا مزدا) از یافتن موجود دیگری برای انجام زایمان ناتوان بود و از روی ناچاری ، زن را برای این کار انتخاب کرد".
بر مبنای آنچه در این کتاب آمده است ، زنان نمی توانند مانند مردان، راهی به سرای اهورا مزدا داشته باشند. (برای توضیح بیشتر به کتاب "بندهش" از مهرداد بهار ، بخش 9 مراجعه فرمایید).
همچنین ، دختری که در آن دوران به سنّ نه سالگی می رسید ، باید با شوهری که دیگران برای او انتخاب می کردند ازدواج کند و در صورت مخالفت وی با این امر ، با مجازات مرگ روبرو می گردید. (به کتاب "شاهنشاهی ساسانی"  از تورج دریایی،  ترجمه مرتضی ثاقب فر ، صفحه 173 تا 175 مراجعه نمایید).
بر مبنای آنچه در کتاب "ماتیگان هزار دادستان" آمده است ، مردان می توانستند در صورت نیاز ، زنان خود را به دیگران بفروشند.
در پرتو آنچه بیان شد ، به روشنی معلوم می گردد که جامعه بانوان ایران در دوران ساسانیان ، از تبعیض و ستم حاکمان مستبد و موبدان کج اندیش در رنج بوده و حقوق آنان به صورتی اسفبار ، پایمان شده است.

وضعیت حقوق زنان در تمدّن غرب

دنیای مغرب زمین در هنگام ظهور مکتب اسلام ، در زیر سیطره دین یهود و آیین مسیحیت قرار داشته و موقعیت زنان آن جامعه نیز ، تحت تأثیر دو مکتب یادشده بوده است.
اینک ببینیم آیین های مذکور ، چه دیدگاهی را در خصوص زنان ارائه کرده اند.
یهودیان و مسیحیان جهان ، به کتاب مقدس (شامل عهد قدیم و عهد جدید) ایمان دارند و همواره تحت تأثیر تعالیم آن بوده اند. در آیات "سِفر پیدایش" از کتاب مقدس ، با صراحت به مردسالاری تاکید شده است و زنان به عنوان افرادی که باید تا قیامت متحمل درد و رنج گردند و تحت امر و سلطه مردان باشند ، معرفی شده اند.
اینک عین آیه های مزبور را یادآور می شویم: در سفر پیدایش (Genesis) باب 3 آیه 16 چنین می گوید:
 "به زن گفت: الم (یعنی درد) و حمل تو را بسیار گردانم. با الم (یعنی درد) فرزندان خواهی زایید و اشتیاق تو به شوهرت خواهد بود و او بر تو حکمرانی خواهد کرد."
   To the woman he said: I shall greatly increase the pain of your pregnancy, in birth pangs you will bring forth children, and your craving will be for your husband, and he will dominate you. "
(Holy Scriptures, Genesis, 3:16)
بر اساس آیه مذکور در تورات ، خدا زن را به دو بلا گرفتار نموده:
الف - درد زاییدن به هنگام وضع حمل.
ب - حکمرانی مردان بر زنان و یا به اصطلاح ((مرد سالاری)).
و این دو کیفر زن به خاطر آنست که حوا اشتباه کرد و از درختی که نهی شده بود مقداری از میوه آن را خورد!!
همچنین از کتاب یاد شده چنین بر می آید که زن ، همطراز مرد نیست ، بلکه یک فرع و تابعی از مرد است که از یک دنده مرد آفریده شده است. بنا براین سخن، انسان به صورت مرد که آدم بود آفریده شد و سپس از یک عضو او ، زن به وجود آمد.
متن عبارت یادشده به این شرح است:
"و خداوند خدا خوابی گران بر آدم مستولی گرداند تا بخفت و یکی از دنده هایش را گرفت و گوشت در جایش پر کرد. و خداوند خدا آن دنده را که از آدم گرفته بود زنی بنا کرد و وی را به نزد آدم آورد". (سِفر پیدایش ، فصل 2 ، آیه های 21 و 22).
“Hence Jehovah God had a deep sleep fall upon the man, and while he was sleeping, he took one of his ribs and then closed up the flesh over its place. And Jehovah God proceeded to build the rib that he had taken from the man into a woman and to bring her to the man.”
(Holy Scriptures, Genesis, 2:21-22)

وضعیت حقوق زنان در جزیرة العرب

دوران تاریک قبل از ظهور اسلام در جزیرة العرب را حتی خود عرب ها به عنوان دوران جاهلیّت نامیده اند. مردمان آن زمان ، زن را مایه ننگ می دانستند و هنگامی که به  آنان خبر  می دادند که همسر شما دختری به دنیا آورده است، عرق شرم و خجالت برپیشانی آنها جاری می گردید. به همین دلیل ، بسیاری از آنان ، نوزادان دختر خود را  بی رحمانه و با نهایت شقاوت ، زنده به گور می ساختند.
قرآن مجید در سوره "تکویر" به این عادت زشت اعراب زمان جاهلیت اشاره می کند و آنان را  در  برابر  این سؤال قرار می دهد که : چرا آن دختران معصوم و بی گناه زنده به گور شدند؟ . متن آیات یادشده بدین شرح است:
"إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ  «1»  وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ  «2»  وَإِذَا الْجِبَالُ سُيِّرَتْ  «3»  وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ  «4»  وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ  «5»  وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ  «6»  وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ  «7»  وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ  «8»  بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ  «9» ".
"در آن هنگام كه خورشيد در هم پيچيده شود،  «1»   و در آن هنگام كه ستارگان بى‏فروغ شوند،  «2»   و در آن هنگام كه كوه‏ها به حركت درآيند،  «3»   و در آن هنگام كه باارزش‏ترين اموال به دست فراموشى سپرده شود،  «4»   و در آن هنگام كه وحوش جمع شوند،  «5»  و در آن هنگام كه درياها برافروخته شوند  «6»   و در آن هنگام كه هر كسی با همسان خود قرين گردد  «7»   و در آن هنگام كه از دختران زنده به گور شده سؤال شود :  «8»   به كدامين گناه كشته شدند؟ «9» ".

نقش اسلام در احقاق حقوق زنان

در چنین روزگاری، پیامبر بزرگ اسلام ، دختر خود را کوثر (خیر کثیر) نامید و با تکریم او،  احترام به زنان را عملا ترویج نمود.
از سویی دیگر، فاطمه (س)، با بروز شایستگی های فراوان در زمینه های علمی، اخلاقی، عبادی و اجتماعی، توانست دیدگاه جامعه را نسبت به مقام زن، دگرگون سازد.
این تعامل هدفمند میان رسول خدا (ص) و فاطمه زهراء (س)،  زمینه را فراهم ساخت تا فرهنگ جدید و روح پرور اسلام، جایگزین آداب و رسوم منحطّ جاهلیت گردد و انقلابی فرهنگی در آن سرزمین ایجاد کند.
در اینجا، برخی از روایات پیامبر (ص) را در فضیلت فاطمه زهراء، از نظر شما می گذرانیم:
امام علی (ع) می فرماید: از پیامبر گرامی اسلام پرسیدم: کدامیک از بستگان شما در نزد شما محبوبتر است؟. آن حضرت فرمود: فاطمه. (کتاب ذخائر العقبی، نوشته طبری).
همچنین، ابوعبدالله بخاری و احمد ابن حنبل و بسیاری از محدّثان اهل سنّت، این روایت را از رسول خدا (ص) نقل کرده اند که فرمود:
"فاطمة بضعة منّي، من أغضبها فقد أغضبني، و من أرضاها فقد أرضاني". (صحیح بخاری، جلد دوم؛ و مسند أحمد، جلد 4؛ و الجامع الصغیر، نوشته سیوطی، جلد 2).
یعنی: فاطمه، پاره تن من است، هرکه او را خشمگین کند، مرا به خشم آورده است، و هرکه او را خوشنود سازد، مرا خوشحال کرده است.
حاکم نیشابوری نیز ، این سخن امام علی (ع) را نقل کرده است که به فاطمه فرمود: "إنّ الله یغضب لغضبک، و یرضی لرضاک". (مستدرک الصحیحین، نوشته حاکم نیشابوری، جلد 3).
یعنی: خدای بزرگ، با خشم تو خشمگین، و با رضایت تو خوشنود می گردد.
این روایات، که علاوه بر دانشمندان اهل تشیّع، محدّثان اهل تسنّن نیز آن ها را با اسناد صحیح نقل کرده اند، دلالت بر عصمت حضرت زهراء (س) دارد. زیرا نشان می دهد که آن بانوی بزرگ اسلام، در پرتو اخلاص در عمل، و کثرت عبادت و آراسته شدن به زیور زهد و پارسایی، به مقامی نائل آمده است که اراده او هماهنگ با اراده خداوند بوده و چیزی را نمی خواست مگر آنکه خدا بخواهد، و امری را ناخوشایند نمی دانست مگر اینکه خداوند آن را روا نداند. در چنین صورت است که رضایت و خشم یک انسان، هماهنگ با رضایت و خشم خدا و رسول گرامی اسلام می گردد.

ابعاد شخصیت حضرت فاطمه (س)

شخصیت حضرت زهراء نیز مانند دیگر پیشوایان معصوم، دارای ابعاد گوناگون است که دلالت بر عظمت روح و جامعیت آن بانوی بزرگ دارد. در اینجا، بخشی از کمالات آن حضرت را از نظر می گذرانیم:

دانش فاطمه

ذکاوت و هوش سرشار فاطمه و همراهی آن حضرت با منبع دانش الهی و رسول گرامی اسلام در طول عمر خویش، و همجواری با باب علم پیامبر یعنی امام علی (ع)، زمینه را برای شکوفایی علمی ایشان فراهم ساخت، و ابواب دانش هایی مانند تفسیر قرآن، علم حدیث، دانش کلام و عقائد اسلامی و امثال آن را بر آن حضرت گشود.
یکی از القاب حضرت زهراء، محدّثه است. این لقب بر تخصص آن حضرت در علم حدیث دلالت دارد و این حقیقت را تبیین می کند که ایشان دانش حدیث را از منبع الهام الهی و رسول گرامی (ص) اخذ می نمود و به پژوهشگران عرصه علم و حکمت، عرضه می فرمود.

سخنوری فاطمه

بررسی سخنرانی های حضرت زهراء در مناسبت های مختلف نشان می دهد که آن بانوی بزرگ، در فنّ فصاحت و بلاغت و شیوایی و رسایی سخن، مهارت بالایی داشته است.
به عنوان نمونه ، فرازی از سخنرانی آتشین آن حضرت در نکوهش آنانکه از اصول اسلام فاصله گرفته بودند را از نظر شما می گذرانیم: 

"اَلْحَمْدُلِلَّهِ عَلي ما اَنْعَمَ، وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلي ما اَلْهَمَ، وَ الثَّناءُ بِما قَدَّمَ، مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ اِبْتَدَاَها، وَ سُبُوغِ آلاءٍ اَسْداها، وَ تَمامِ مِنَنٍ اَوْلاها، جَمَّ عَنِ الْاِحْصاءِ عَدَدُها، وَ نَأى عَنِ الْجَزاءِ اَمَدُها، وَ تَفاوَتَ عَنِ الْاِدْراكِ اَبَدُها، وَ نَدَبَهُمْ لاِسْتِزادَتِها بِالشُّكْرِ لاِتِّصالِها، وَ اسْتَحْمَدَ اِلَى الْخَلائِقِ بِاِجْزالِها، وَ ثَني بِالنَّدْبِ اِلى اَمْثالِها...
فَلَمَّا اِختارَ اللَّهُ لِنَبِيِّهِ دارَ اَنْبِيائِهِ وَ مَأْوى اَصْفِيائِهِ، ظَهَرَ فيكُمْ حَسْكَةُ النِّفاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبابُ الدّينِ، وَ نَطَقَ كاظِمُ الْغاوينَ، وَ نَبَغَ خامِلُ الْاَقَلّينَ، وَ هَدَرَ فَنيقُ الْمُبْطِلينَ، فَخَطَرَ في عَرَصاتِكُمْ، وَ اَطْلَعَ الشَّيْطانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ، هاتِفاً بِكُمْ، فَأَلْفاكُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجيبينَ، وَ لِلْغِرَّةِ فيهِ مُلاحِظينَ، ثُمَّ اسْتَنْهَضَكُمْ فَوَجَدَكُمْ خِفافاً، وَ اَحْمَشَكُمْ فَاَلْفاكُمْ غِضاباً، فَوَسَمْتُمْ غَيْرَ اِبِلِكُمْ، وَ وَرَدْتُمْ غَيْرَ مَشْرَبِكُمْ.
هذا، وَ الْعَهْدُ قَريبٌ، وَالْكَلْمُ رَحيبٌ، وَ الْجُرْحُ لَمَّا يَنْدَمِلُ، وَ الرَّسُولُ لَمَّا يُقْبَرُ، اِبْتِداراً زَعَمْتُمْ خَوْفَ الْفِتْنَةِ، اَلا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا، وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحيطَةٌ بِالْكافِرينَ".
ستایش خداوند را برآنچه ارزانى داشت، و شكر او را در آنچه الهام فرمود، و سپاس او را بر آنچه پيش فرستاد، از نعمتهاى فراوانى كه خلق فرمود و عطاياى گسترده‏اى كه اعطا كرد، و منّتهاى بى‏شمارى كه ارزانى داشت، كه از حدّ و حصر خارج است، و منتهای آن ناپیدا است، و دامنه آن فراتر از ادراک است.
خدای بزرگ، مردمان را فراخواند تا با شكرگذارى آنها نعمتها را زياده گرداند، و با گستردگى آنها مردم را به سپاسگزارى خود متوجّه سازد، و با دعوت نمودن به اين نعمتها آنها را دو چندان فرماید...
و آنگاه كه خداوند براى پيامبرش خانه انبياء و آرامگاه اصفياء را برگزيد، نشانه های دو رویی در شما ظاهر گشت، و جامه دين كهنه، و سكوت گمراهان شكسته، و پست رتبه‏گان با قدر و منزلت گرديده، و شتر نازپرورده اهل باطل به صدا درآمد، و در خانه‏هايتان بيامد، و شيطان سر خويش را از مخفى‏گاه خود بيرون آورد، و شما را فراخواند، مشاهده كرد پاسخگوى دعوت او هستيد، و براى فريب خوردن آماده‏ايد، آنگاه از شما خواست كه قيام كنيد، و مشاهده كرد كه به آسانى اين كار را انجام مى‏دهيد، شما را به غضب واداشت و خشمگین یافت، پس بر شتران ديگران نشان زديد، و بر آبى كه سهم شما نبود وارد شديد.
اين در حالى بود كه زمانى نگذشته بود، و شكاف زخمها هنوز گسترده بود، و جراحت التيام نيافته بود، و پیکر پيامبر خدا به خاک سپرده نشده بود. بهانه آورديد كه از فتنه مى‏هراسيد، آگاه باشيد كه در فتنه قرار گرفته‏ايد، و براستى جهنم كافران را احاطه نموده است.

تدبّر در متن عربی این خطبه که بخش اندکی از آن را از نظر شما گذراندیم، نشان می دهد که حضرت زهراء (س)، در بُعد فصاحت و بلاغت، چیرگی چشمگیری داشته و با تسلط بر فنون علم "معانی و بیان"، سخن می رانده است.

پارسایی فاطمه

آنچه بر زیبایی زهد و پارسایی فاطمه می افزاید این است که وی در عنفوان جوانی به درجه ای از تقوا و پرهیزکاری رسید که برخی از زاهدان زمان در باره او گفته اند:
"ما کانت امرأة في هذه الامّة أعبد من فاطمة، کانت تقوم حتّی تورّم قدماها". (بحار الأنوار مجلسی، جلد 43، به نقل از حسن بصری).
یعنی: در امّت اسلام، شخصی در کثرت عبادت مانند فاطمه نبود، آنقدر به نماز ایستاد که قدمهای او ورم کرده بود.
امام مجتبی نیز در باره عبادت آن حضرت چنین می فرماید:
"رأیت امّي فاطمة (س) قامت في محرابها لیلة جمعة، فلم تزل راکعة و ساجدة حتّی انفجر عمود الصبح، و سمعتها تدعو للمؤمنین و المؤمنات، و تسمّیهم و تکثر الدعاء لهم، و لاتدعو لنفسها بشئ، فقلت لها : یا امّاه، لِمَ لَم تدعین لنفسک کما تدعین لغیرک؟ فقالت: یا بُنيّ، الجار ثمّ الدار". (کتاب النفحات القدسیه، فصل سیزده؛ و کتاب کشف الغمّة، جلد 2، و کتاب المحجة البیضاء، جلد 4).
یعنی: در شب جمعه ای ، مادرم فاطمه را دیدم در محراب عبادت تا هنگام طلوع فجر، به عبادت پرداخت و همواره در رکوع و سجود بود، و برای مؤمنان بسیار دعا می کرد و آنان را نام می برد، ولی برای خود دعا نکرد. پس به ایشان گفتم: ای مادر! چرا برای خود مانند دیگران دعا نکردی؟ فرمود: فرزندم، اول همسایه، سپس خانه.
اسماء بنت عمیس می گوید: در نزد فاطمه بودم، پیامبر گرامی بر وی وارد گردید، در حالی که بر گردن فاطمه (س) گردنبندی از طلا قرار داشت که علی (ع) به او هدیه داده بود.
پیامبر با مشاهده آن گردنبند به فاطمه فرمود: دخترم، تحت تأثیر سخن مردم قرار نگیر، تو دختر محمّد هستی، در حالی که زیور اهل قدرت را پوشیده ای.
حضرت زهرا، آن گردنبند را بیرون آورد و فروخت و با پول آن برده ای را در راه خدا آزاد ساخت.
خبر به پیامبر رسید، و آن حضرت خوشحال شد و برای فاطمه آرزوی برکت فرمود. (کتاب مستدرک حاکم نیشابوری، جلد 3؛ و کتاب ذخائر العقبی، نوشته طبری).

مجموعه صفات زیبای فاطمه زهراء به عنوان دانشمندی جوان، سخنوری توانا، عابده ای پارسا، همسری فداکار، مادری مهربان، و خدمتگزاری برای جامعه، او را به صورت بانویی نمونه و الگویی ارزشمند برای زنان در آورده است.
آراستگی به این اخلاق و رفتار پسندیده باعث شد که پیامبر گرامی اسلام به او بفرماید:
"یا فاطمة، ألا ترضین أن تکوني سیّدة نساء العالمین، و سیّدة نساء هذه الامّة، و سیّدة نساء المؤمنین". (مستدرک الصحیحین، نوشته حاکم نیشابور، جلد 3).
یعنی : آیا خوشنود نمی شوی از اینکه سرور زنان جهانیان، و بهترین بانوان این امّت، و والاترین زنان اهل ایمان هستی؟".

*****